20 Temmuz: Zen bahçelerinin tasarım ilkeleri

Zen Bahçeleri Tasarım İlkeleri

Zen bahçelerinin üzerinde pek çok araştırma yapılmıştır. Bunlardan biri Kyoto Üniversitesi’nden Gert J.Van Tonder ve Michael J. Lyons’un “Japon Kaya Bahçelerindeki Görsel Algı” başlığıyla yazdıkları makaledir.

Tonder ve Lyons’a göre yapısal unsurların Gestalt teorisine uygun yerleştirilmesine dikkat edilmelidir. Yakınlık, benzerlik, akıcılık, kuşatma ile sadelik ilkelerine göre gruplamalar yapılmalıdır.

Mekan algısı, Gestalt ilkeleriyle tanımlanabilen biçimsel organizasyon ve alan kuvvetleri kavramları ile etkinliğini artırabilmektedir. Mekanı oluşturan elemanlar arasında görünen alan kuvvetleri, mekan duygusunun-deneyiminin kazandırılmasında etkili olmaktadır.

Ayrıca makalede Tonder ve Lyons kayaların ağacın bilinçaltıyla algılanan görüntüsünü oluşturduğunu ileri sürmüşlerdir. Araştırmacıların iddiasına göre bu görüntü, bakarken bilinçli olarak algılanmaz; ama bilinçaltı, kayalar arasındaki ince ilişkiyi görebilir. Bu nedenle araştırmacılar bahçenin sakinleştirici etkisi olduğunu öne sürmüşlerdir.

Tonder ve Lyons ’a göre Zen bahçelerinin tasarım ilkeleri aşağıdaki şekildedir:

*Kayalar bahçe kompozisyonunun omurgasını oluşturur.

*Üçgen kayalar ve kaya kümeleri tercih edilir. Bu tekil ya da kümelenmiş öğeler yatay, çapraz ve dikey çizgiler oluşturarak sırasıyla dünyayı, insanı ve kutsallığı ifade eder.

*Kaya gruplarının toplam sayıları tek sayı olmalıdır. Bunun nedeni Çinliler ve Japonların tek sayıları uğurlu saymalarından kaynaklanmaktadır. Eski Çin dönemlerinde, Yin-Yang prensibine göre kontrastların büyük bir önemi olduğunu, buna göre erkek-dişi, dikey-yatay, durgun-akıcı gibi her şeyin zıtlıkları ile bir harmoni oluşturdukları görülmektedir.

*Daha doğal ve rastgele yapılmış hissi vermek için, ana kayanın dibine onu daha bir üçgen gösteren göze çarpmayan küçük taşlar yerleştirilir. Aynı ölçüdeki ve doğrultudaki kayalar kullanılmaz, bu kayalara farklı tasarımlarda yer verilir.

*Tasarımın tüm yönüyle asimetrik olmasına dikkat edilmelidir.

*Nehir gibi peyzaj şekilleri asla düz olmamalı, sonsuz sarmal bir yapıyı düşündüren kavisli bir biçimi olmalıdır.

*Kaya, yosun ve çakıl gibi tasarım öğeleri, parlak renkli ve çarpıcı dokusal deseni olmayan tekdüze yapıda olmalıdır. Kaya gruplarındaki denge, merkez taş grubu oluşturularak sağlanmaktadır. Uzaktan gözün odaklandığı ve gruba temel şekli veren bu merkez taş grubudur. Merkez taş grubu, uzun-ince, kısa-bodur, düz-alçak ve tamamlayıcı taşlardan oluşmaktadır. Birinci taş uzun-ince olup ikincisi ise kısa-bodur taştır. Alçak-düz taş ise gözü yakalayan grubun önünde ve merkez taş grubuna denge sağlayan taştır.

Bu grubun yanlarına eklenen taşlar ise tamamlayıcı taşlar olup bu taşlar ile gruba hacim kazandırılır. Oluşturulan merkez taş grubu kendi atmosferini yaratmaktadır. Elemanlar bu esaslar doğrultusunda yerleştirildiğinde harmoni yaratılmış olur. Gerekirse daha fazla sayıda tamamlayıcı taş kullanılarak hacim arttırılabilir.

Zen Bahçeleri Ayşe Betül GÖK, Bora BİNGÖL