19 Temmuz: Zen bahçeleri tasarım unsurları

Zen Bahçesi Tasarım Unsurları

a) Kayalar ve Taşlar Kayalar ve taşlar Japon bahçelerinin başlıca unsurlarıdır ve Zen Bahçe tasarımında önemli rol oynamaktadırlar. Genellikle taş ve kayaların tercihi ve arajmanı Japon estetik duyarlılığıyla işlenmektedir. Ayrıca, kayaların nasıl arajmanlandığı onun hangi periyotta yapıldığını ve hangi felsefenin o dönemde egemen olduğunu göstermektedir. Estetik görüntülerinin yanı sıra taş ve kaya bahçelerinin sembolik ifadesi birçok analize konu olmuştur. Bu unsurların kullanımı ve saygınlığı animistik bir inancın kökleri olduğu kesindir. O dönemlerde, kayaların yerleri ve seçimi ruhsal bir öğe olarak düşünülürdü. Japon bahçelerindeki taş ve kayaların formlarına, dokularına ve renklerine göre temsil ettiği sembolik ifadeler oldukça önemlidir. Örneğin, Feng Shui bakış açısında, dik bir taşın enerjisini cennetten toplama gibi sembolik bir anlamı taşımasından dolayı önemli olduğu düşünülmektedir. Ayrıca, kayalar ve taşlar Zen Budizmi’nde şelale, ejderha, dağlar ve gizemli vadileri, zihnimiz içerisinde yer alan düşünceleri ve adaları temsil etmektedir.

b) Kum ve Çakıl Tırmıklanmış kum Zen bahçelerinin temel unsurlarındandır. Zen bahçelerinde geleneksel Japon bahçelerinde arınma ve tazelenme kaynağı olan su yerine nehir veya denizden getirilen beyaz kum kullanılmıştır. Tırmık kullanarak beyaz kuma ya da çakıllara Japon bahçelerinde temel tasarım elementi olan dalga veya akış şekilleri verilmektedir.

Dalgaların ritmik hareketine benzetilen beyaz kum, mürekkeple yapılan (lavi) tek renkli Japon peyzaj resimlerindeki açık renkli kısımları anımsatmaktadır. Elde edilmek istenen etkiye göre kum yerine çakıl da kullanılmıştır. Kum, rüzgar yönünde taranarak okyanus ve nehirler üzerindeki dalgaları temsil edebilir. Başka bir görüşe göre ise taranmış kum yüzeyi zihnimizin enginliğini temsil etmektedir.

c) Bitki ve Ağaçlar Kum ve kaya kadar olmasa da Zen bahçelerinde kullanılan tasarım unsurlarından birisi de bitkidir. Orta Dönemde Japon bahçelerinde çam, bambu ve erik gibi birçok bitki türü kullanılmıştır. Bu ağaçlar uzun yaşam, kalıcılık ve cesaret gibi kavramları sembolize ediyorlardı. Heian dönemine kadar yaygın olan bu bitkilerin kullanımı Zen Budizm’inin etkisiyle azalmıştır.

Ağaçların sembolize ettiği kavramları taş ve kayalar devralmıştır. Tıpkı kısıtlanmış renk paletiyle betimlenmiş peyzaj resimlerinde olduğu gibi Zen bahçelerinde de kısıtlanmış bitki seti temel prensip olarak düşünülmüştür. Doğayı sembolize eden bir Zen bahçesinde çiçek aranjmanlarına pek rastlanmamaktadır. Bitkiler bu bahçelere narin ve derin bir güzellik getirmek için oldukça dikkatli kullanılmalıdır.

Zen bahçelerinde kullanılan bitkiler çam, yosun ve açelyadır. Çam ağaçlarına insan yaşamının sürekli değişen doğasının aksine sürekli yeşil kalması ve hakiki gerçeğe varma yolunda rahiplere aydınlatmaya yardımcı oldukları için rahipler tarafından saygı gösterilmiştir.

Çam ağaçları felsefi ve manevi yönü temsil ederken ortasında açan çiçekleriyle açelyalar, zayıflık ve yaşamın belirsizliğini ima etmektedir. Ayrıca, Zen bahçelerindeki ada prensibini oluşturmak için taş unsuru yerine bazı bahçelerde açelya çalıları da kullanılmıştır. Kayalıkların kuzey tarafında büyüyen yosunlar ise huzur, sükunet, içtenlik ve yaşlanma hissini yansıtarak bahçelerin sert karakterlerini kısmen yumuşatmayı sağlamaktadır.

d) Köprüler

Zen bahçelerinde köprüler insanoğlunun dünyasından daha büyük olan Nirvana’nın dünyasına geçişi sağlayan geçiş yolunu temsil etmektedir.

Pure Land Budizm bahçelerinde ise adalar genellikle Amida’nın cennetini sezdirmek için tasarlanmaktadır. Bu nedenle adalar ile kıyıyı birbirine bağlayan bu köprüler bu dünya ve Amida arasında geçişi sağlamaktadır diye yorumlanabilir.

Pure Land bahçelerinki köprülerin sembolik ifadesi Zen bahçelerini de etkilemiş ve uygulanmıştır. Köprüler Zen felsefesinde aydınlanmaya doğru yolculuğu temsil etmektedir. Zen tapınaklarında taş döşemeli köprüler, kuru kum nehirleri üzerinden minyatür manzaraları seyretmek için kullanılmaktadır.

Zen Bahçeleri Ayşe Betül GÖK, Bora BİNGÖL